معماران مؤثر در معماری ایران

معماری عصر حاضر مدیون کسانی است که با رجوع به درک و معلومات خود ، معماری مدرن ایرانی را پایه ریزی کرده و با دستیابی به سبک مدرن ویژه ای در این مرز و بوم ، نام خود را در تاریخ معماری جاودانه ساخته اند. نمی توان از روند مدرنیسم در معماری ایران سخن گفت و به معماران تأثیر گذاری چون ماکسیم سیرو، اندره گدار ، نیکولای مارکف و ... اشاره نکرد.(سلطانیان،1355)

 

آندره گدار

معماری عصر حاضر مدیون کسانی است که با رجوع به درک و معلومات خود ، معماری مدرن ایرانی را پایه ریزی کرده و با دستیابی به سبک مدرن ویژه ای در این مرز و بوم ، نام خود را در تاریخ معماری جاودانه ساخته اند. نمی توان از روند مدرنیسم در معماری ایران سخن گفت و به معماران تأثیر گذاری چون ماکسیم سیرو، اندره گدار ، نیکولای مارکف و ... اشاره نکرد.(سلطانیان،1355)

آندره گدار در سال 1881 میلادی در پاریس بدنیا آمد . تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای پاریس به پایان رسانید . در سال 1307 شمسی مطابق با 1929 میلادی به دعوت دولت وقت ایران ، برای سازماندهی و راه اندازی اداره­ی کل باستان شناسی وارد کشور گردید. وی به موجب قراردادی رسمی که به امضای وزیر وقت معارف رسیده بود ، اداره موزه وزارت معارف ر ا تا سال 1312 عهده دار بود . از ابتدای سال 1313 با حفظ سمت ، به ریاست کتابخانه­ وزارت معارف و با تأسیس موزه ایران باستان به سمت مدیر کل موزه منصوب شد.(امیرخانی، 1381)

نهضت مقاومت ملی فرانسه در جنگ جهانی دوم وی را به عنوان نماینده خود در ایران برگزید. در این مدت گدار دست به چاپ نشریه ای به نام «فرانسه آزاد» در تهران زد وی در سال ۱۹۶۵ میلادی و در سن ۸۴ سالگی در فرانسه درگذشت.( کیانی،1383)

سه تپه تاریخی سلیمان تپه، زیرز، مازیر و یا زیر تپه نخستین اثر ملی ایران هستند که به پیشنهاد آندره گدار باستان‌شناس مشهور، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند.آندره گدار علاوه بر تأسیس سازمان‌های اداری و فنی هیئت‌هایی را تشکیل داد، که در تعمیر ابنیه تاریخی و امور فنی باستانی ساختمان‌ها تخصص داشتند و به‌ وسیله همین‌ها مسجد جامع شیراز ومسجد شاه اصفهان،مسجد شیخ لطف الله و ابنیه دیگری که در شرف ویرانی بود تعمیر کرد.

وی از اولین کسانی است که نسبت به مفرغ‌های لرستان که به‌زودی علاقه موزه‌ها و مجموعه‌داران جهان را به خود جلب کرد، توجه خاصی کرده و در سال ۱۹۳۱ کتاب خود را با عنوان«مفرغ‌های لرستان» به چاپ رساند.آندره گدار مجله‌ای نیز به نام«راهنمای تاریخی ایران» را در سال ۱۳۱۳ شمسی منتشر کرده که اصل آن به زبان فرانسه بوده و شادروان غلامرضا رشید یاسمی آن‌را به فارسی برگردانده است.

آندره گدار باستان‌شناس و معمار فرانسوی و متخصص در صنایع اسلامی و ایرانی، در سال 1965 در پاریس پایتخت فرانسه درگذشت.(ملاحسینی، همشهری آنلاین)

وارطان هوانسیان

 

وارطان هوانسیان که همه او را به نام « آرشیتکت وارطان» می شناختند در سال 1275 شمسی در شهر تبریز متولد شد. وی در تهران به ادامه تحصیلات پرداخت و در اواخر جنگ اول برای ادامه تحصیل راهی پاریس گردید. در پاریس برای تحصیل در رشته نقاشی به مدرسه «هنرهای زیبا» می رود و سپس تحصیلات خود را در رشته معماری ادامه می دهد . او از « مدرسه مخصوص معماری» که بر خلاف مدرسه هنرهای زیبا زیر نظر معماران پیشرو فرانسوی بود، در سال 1301 فارغ التحصیل شد .(پاکدامن،1370:81-80)

وارطان یکی از همان معماران جوانی بود که پس از بازگشت به ایران به استخدام دولت در آمد . او در اداره ساختمان شهربانی مشغول به خدمت شد. مدتی نگذشت که در مسابقه طراحی هنرستان دختران در سال 1314 مقام اول را کسب کرد و پس از آن به کار آزاد پرداخت.

مجله آرشیتکت (شماره 1 سال 1325) درباره وی چنین اظهار نظر می نماید:

« تقریباً در تمام مسابقه های بزرگ شرکت نموده و همیشه در صفوف اول قرار گرفته است . از نظر سبک و مکتب وارطان « مدرنیست» یا طرفدار تجدد است . او عظمت و جلال ساختمان هایش را در سادگی جستجو می کند . ابعاد و خطوط ساختمانهایش  به اصطلاح نشاندار و واجد قوه و صفات مشخصه است . حجم و مجموع بدنه عمارت همیشه موزون و دارای هماهنگی و از سایه و روشن و رنگ آمیزی استفاده قابل توجهی می شود و می توان گفت که یکی از آرشیتکت هایی است که ترجمان و مظهر ذوق و صنعت جدید ایران بود و به وجه احسن غریزه و قریحه اجتماعی معاصر را ثابت می دارد. وارطان بعضی از اساس ساختمان جدید و تزئینات عصر حاضر را با معماری ایرانی آمیخته است که نکات آن عبارت است از سلطه و غلبه خطوط و ابعاد مستقیم و مخصوصاً خطوط افقی مقام خاصی در معماری او دارد.»

وارطان هوانسیان یکی از پرکارترین معماران ایرانی است که اهم کارهای او عبارتند از:

هنرستان دختران سابق – 1314

تکمیل کلوب افسران وزارت جنگ

مهمانخانه سابق دربند

کاخ سعد آباد

سینما متروپل، سینما دیانا، و چند سینمای دیگر

طرح مهمانخانه ایستگاه راه آهن-د1319

طرح هتل فردوسی

عمارت اصلی بانک سپه- 1330

همچنین  از او تعداد زیادی ساختمان اداری و پاساژهای تجاری و منازل مسکونی به یادگار مانده است.(همان،81)

وارطان صرفا به انجام کار معماری قناعت نکرده و در دیگر زمینه های حرفه ای ، بخصوص ارائه مقالات و انتشار مجلات به فعالیت پرداخت. وی عضو هیئت مؤسس تحریریه مجله آرشیتکت بود . او تعداد زیادی مقاله انتشار داده و مجله معماری نوین نیز بعد ها توسط وی منتشر شد.

در مجله آرشیتکت درباره کارهای او چنین آمده است:« مشخصات تغییرات جدیدی که وارطان یکی از پیشقدمان آن می باشد به قرار زیر است:

پنجره های افقی و گوشه

پنجره بلند قفسه پلکان

نما و پیش آمدگی و روکارسازی های سیمانی آمیخته با رنگهای مختلف

پلکان معلق

لبه های سیمانی بالای پنجره ها

دور ساده سقف که در بین معمارهای تهران بنام چفته وارطان معروف شده است.

استفاده از تخته پلاکه برای درها

بدیهی است بکار برده شدن همین اصول به خودی خود تغییرات اساسی شایسته ای بوده و ماهیت معماری ایران را مطلقاً دگرگون کرده و خواهد نمود.»

وارطان هوانسیان در سن 86 سالگی در خرداد ماه 1361 در تهران فوت کرد. پس از فوت او مجموعه ای از کارهای وی در یادنامه ای توسط جامعه مشاوران ایران در سال 1362 انتشار یافت.

پل آبکار

 

پل آبکار  در سال 1278 شمسی در یک خانواده نسبتاً مرفه دیده به جهان گشود . او در سال 1304 برای ادامه تحصیلات به فرانسه رفت. در سال 1316 به ایران بازگشت .

پل آبکار یکی از پیشروان جنبش مدرنیسم در ایران بود، که ساختمان هایش را باذوق و قریحه ای که داشت به خوبی با شرایط محلی انطباق داده بود . ساختمان های آبکار با ویژگی هایی برخوردار هستند که کاملاً قابل شناسایی می باشند. ساختمان های آجر بهمنی او با ورودی های کمی فرورفته و سنگ هایی که در اطراف آن نصب شده ، یکی از الگوهای مناسب معماری خانه های مسکونی در شهر تهران است . پل آبکار  ساختمان های بسیاری طراحی کرد که به بخشی از آنان اشاره می شود:

ساختمان سینما نیاگارا

اولین ایستگاه رادیو

ساختمان کلیسای ارامنه کاتولیک

مدرسه کرو لال های باغچه بان

کلیه ساختمان های پیشکاری ها و ادارات دارایی استان ها و ساختمان های گمرکات( پاکدامن1370:80)

پل آبکار تعداد بسیاری نیز ویلاهای مسکونی ساخت که از معروفیت بسیار برخوردار است . ویژگی ساختمان های پل آبکار به شرح زیر است:

سطوح ساده آجری با اندکی جلو و عقب رفتگی در نمای خیابان که تنوع خاصی را ایجاد می نماید.

سطح کم پنجره در مقابل سطح زیاد دیوار آجری در نما، که از طریق ایجاد سایبان های کشیده و قرنیز ها در سطوح وسیع نماهای آجری، تقسیمات خوش تناسبی را ایجاد می کند.

تاکید بر قسمت ورودی ساختمان از طریق بوجود آوردن تنوع در فرم قسمت ورودی، و تغییر در نوع مصالح آن قسمت.

مشخص نمودن پلکان ها در نمای اصلی ساختمان توسط استفاده از پنجره های باریک و کشیده

مقیاس بسیار متناسب ساختمان در رابطه با خیابان

اجتناب از فرم های متقارن در نماسازی

استفاده از نقوش برجسته تزیینی در نمای اصلی ساختمان که زیبایی و لطافت خاصی را به ساختمان هایش داده است.

آبکار از اولین معمارنی بوده است که از سنگ به نحو بسیار زیبایی در تلفیق با آجر در ساختمان هایش استفاده کرد. در اوخر نیز تعدادی ویلا با نمای کاملاً سنگی طراحی کرد که با کراهای اولیه اش متفاوت بوده ، لیکن از بهترین نمونه های کار با سنگ در تهران هستند.( همان ، 81)

پل آبکار در سن 61 سالگی در اردیبهشت 1349 چشم از جهان فروبست . نقش او در معماری سده جدید ایران از اهمیت بسیار برخوردار است، و از خود ساختمان های بسیار باقی گذاشته است که همگی جزو زیباترین ساختمان های تهران هستند.

گابریل گورکیان




گابریل گورکیان ( 1349 – 1279 ): گورکیان هر چند متولد ترکیه است ولی با مهاجرت خانواده اش به تهران، ملیت ایرانی را پذیرفت و هم‌اکنون به‌عنوان معماری ایرانی شناخته میشود؛ وی را به جرئت میتوان از معدود معماران ایرانی تأثیرگزار و مطرح در حوزه معماری معاصر جهان دانست، چه نام او در کنار پیشروان معماری مدرن چون آدولف لوس، لوکور بوزیه، ژوزف هوفمان و... ، همواره مطرح بوده است. 
صرف نظر از آثار جهانی گورکیان در انگلستان، فرانسه و ایالات متحده طی دهه‌های 30 تا 70 میلادی، وی در اقامت کوتاه چهار ساله خود در تهران ( 1316 – 1312 )، با روشی که نوعاً میتوان او را مبدع آن دانست (معماری ملی پالایش یافته) و تاکید بر استفاده از عناصر معماری گذشته و حذف تزئینات اضافی، به طراحی تعداد قابل توجهی از بناها علی‌الخصوص بناهای دولتی آن دوره پرداخت که از آن میان میتوان موارد زیر را نام برد: کاخ دادگستری، ساختمان وزارت خارجه، وزارت صنایع، باشگاه افسران و...