اسکیس

واژه ی اسکیس در لغت (Sketch) از ریشه ای یونانی (Schedios) گرفته شده و به معنی طراحی سریع و دست آزاد است که به عنوان طرح اولیه استفاده می شود. در کل اسکیس یک راه سریع برای ضبط ایده های طراح برای استفاده در آینده است. از این واژه در رشته ی معماری استفاده های متعددی می شود به طوری که می توان آن را از واژگان کلیدی این رشته به شمار آورد. نظرات گوناگونی در مورد هر یک از این موارد وجود دارد که مثل بسیاری مسائل دیگر در معماری هیچ کدام غالب یا مغلوب نشده اند اما فراوانی استفاده از آن ها با یکدیگر می تواند نشان دهنده ی برتری هر یک از آن ها باشد، با این حال این مقاله در صدد یافتن این برتری نیست و فقط به تشریح انواع آن می پردازد. 

 

یکی از معانی اسکیس طرح های اولیه ای است که معمار برای ثبت ایده ی خود در یک مسأله ی معماری بر کاغذ پدید می آورد. در این معنا اسکیس به دلیل واجد بودن شرایط سریع بودن، نشان دادن کلیات و فارغ بودن از جزئیات و عموماً دست آزاد بودن به معنای اصلی واژه بسیار نزدیک است. 

امروزه با رشد استفاده از کامپیوتر در معماری عده ای معتقد به استفاده از کامپیوتر در طرح های اولیه هستند. این پدیده که از آن با عنوان Computer Sketching یا Computer-aided Sketching نام برده می شود پدیده ای جدید است و نیازمند بررسی بیشتر که در این جا مجال پرداختن به آن نیست. اما با وجود استفاده ی فراوان از کامپیوتر در مراحل ترسیم و ارائه ی معماری به نظر نمی رسد هنوز جایگاهی در مراحل اولیه ی شکل گیری طرح داشته باشد؛ می توان گفت استفاده از آن در این مراحل درست به نظر نمی آید.

یکی دیگر از استفاده های واژه ی اسکیس طراحی از وضع موجود یک ساختمان یا هر شیء یا منظره ی دیگری است. هرچند این معنا بیشتر به دیگر هنرهای تجسمی مثل نقاشی مربوط است اما از آن جهت در معماری پرکاربرد است که توان یک طراح در ارتباط دست با مغز و آن چه که می بیند یا تصور می کند را تقویت می کند. 
همچنین به او توانایی درک پرسپکتیو و قابلیت ارائه ی یک تصویر گویا از یک زاویه ی دید را می دهد. این که چه جزئیاتی باید نشان داده شود و کدام موارد می تواند ترسیم نشود بدون این که به کلیت کار لطمه ای بخورد از مواردی است که در این اسکیس فراگرفته می شود.

اما اسکیس در معماری (حداقل در زبان فارسی) به معنای دیگری نیز به کار می رود، و آن طراحی کوتاه مدت معماری است. در این معنا یک پروژه ی معماری در مدت زمان محدود (مثلاً 4 ساعت یا یک روز) از ابتدا تا انتها پیش می رود. در این حالت طراح با داده های اولیه و با کمک تجربه ی خویش و استفاده از خلاقیت خود در زمان کم به صورت مسأله پاسخی کلی (با جزئیات محدود) و سریع می دهد. 
به عقیده ی برخی مدرسین معماری این فرآیند بهترین روش برای آغاز یک پروژه ی معماری است. در واقع از آن به عنوان پایلوت طرح اصلی یاد می کنند، که در آن صورت سؤال یک بار از ابتدا تا انتها بررسی می شود تا طراح بتواند برای پیش برد طرح اصلی از پتانسیل ها و نقاط قوتی که در این پایلوت با آن روبه رو شده است استفاده کند. 

گاهی اوقات از این روش (طراحی یک پروژه ی معماری در زمان محدود) برای ارزیابی توان طراحی یک معمار استفاده می شود؛ مانند اتفاقی که در کنکور کارشناسی ارشد معماری یا منظر می افتد. در این مورد خاص اسکیس و پرزانته بسیار به هم نزدیک می شوند و حتی گاهی ناآگاهانه به جای هم استفاده می شود.

اما این مسأله ی معماری در اسکیس می تواند فقط یک ساختمان یا یکی از اجزای آن نباشد. 
حتی می تواند به ظاهر ربط چندانی به معماری نداشته باشد؛ مانند ساخت یک پل از جنس مقوا، یا ایجاد یک حجم با موضوعی انتزاعی و یا حتی فراتر از آن یک بشقاب سالاد باشد. 

در همه ی این موارد چیزی که مشترک است خلاقیت، زمان کوتاه و جواب سریع با رعایت کلیات است. 

در اینجا با این که با یک پروژه¬ی معماری به معنای مصطلح آن روبرو نیستیم اما با مسأله ی اصلی معماری یعنی خلاقیت مواجهیم. این نوع اسکیس که می توان آن را اسکیس غیر معماری نامید هدفی جز پرورش قدرت خلق ایده و تصمیم گیری سریع در رابطه با آن را ندارد. 

تفاوت عمده ی دیگر این نوع اسکیس با انواع دیگر سه بعدی بودن آن می باشد؛ در واقع در این اسکیس ما با ایده ی ساخته شده مواجهیم و فقط طرح نمی بینیم که باید آن را تصور کنیم، با خود جواب روبه رو می¬ شویم. 

فارغ از نظرات موافقین و مخالفین، فراوانی استفاده از این روش آخر در مدارس معماری معتبر دنیا (هر چند از آن به عنوان اسکیس نام نمی برند) نشان دهنده ی برتری نسبی این ایده می باشد. هرچند در کشور ما مدارس و مدرسین معماری اغلب با این روش بیگانه اند.